Bàn về cách dạy kết cấu định trung và tư duy chính-phụ cho người Việt Nam

Đăng vào bởi Giảng Viên Trung Tâm

(Gợi ý từ Thầy Nhật Phạm)

Kết cấu định trung (定中结构) là một đặc điểm cú pháp tiêu biểu của tiếng Trung. Trong đó, thành phần đứng trước (định ngữ) bổ nghĩa cho thành phần đứng sau (trung tâm ngữ). Về mặt hình thức, định trung cấu thường không có hư từ nối (trừ một số trường hợp dùng “的”) và mang tính phụ-đặt-trước rất rõ.

Ngược lại, tiếng Việt lại là ngôn ngữ đơn lập có cấu trúc danh ngữ ngược chiều — tức thông tin phụ thường đặt sau trung tâm ngữ. Điều này khiến người học Việt Nam gặp nhiều khó khăn trong việc đảo ngược trật tự thông tin khi học tiếng Trung.

1. Bản chất tư duy chính-phụ

Trong tiếng Trung:

  • Cấu trúc: Định ngữ (phụ) + Trung tâm ngữ (chính)

  • Thông tin phụ đặt trước.

  • Ví dụ: 我的书 = Quyển sách của tôi.

Trong tiếng Việt:

  • Cấu trúc căn bản: Trung tâm ngữ (chính) + Bộ phận phụ

  • Thông tin phụ đặt sau.

  • Ví dụ: Quyển sách này, quyển sách của tôi.

👉 Ý nghĩa giảng dạy:

Để người Việt học tốt định trung, không thể chỉ dịch nghĩa từ trái sang phải.
Cần huấn luyện khả năng đảo ngược tư duy: từ hậu định (phụ sau chính) → tiền định (phụ trước chính).

2. Các lỗi điển hình của người học Việt

  • Dịch theo thói quen tiếng Việt, gây sai cú pháp:

    • ❌ Sai: 我朋友的照片新。

    • ✅ Đúng: 我朋友的新照片。

  • Không xác định đúng trung tâm ngữ, dẫn đến hiểu nhầm ý chính của câu.

  • Lúng túng với định ngữ nhiều tầng (2-3 lớp trở lên):
    Ví dụ: 他妈妈的朋友的儿子 (Con trai của bạn mẹ anh ấy).

3. Phương pháp dạy hiệu quả

a. Tách tầng rõ ràng + trực quan hóa

  • Sử dụng sơ đồ phân tích:

    • Mỗi định ngữ là một tầng

    • Trung tâm ngữ nằm chính giữa

  • Gắn màu từng thành phần (màu cho định ngữ, màu cho trung tâm ngữ)

b. So sánh đối chiếu có kiểm soát

  • Bắt đầu từ ví dụ tiếng Việt → đảo cấu trúc → chuyển sang tiếng Trung

  • Gợi ý xác định từ khóa trung tâm trước, rồi gắn lần lượt từng phần định ngữ.

c. Huấn luyện tư duy mô hình chính-phụ đảo ngược

  • Luyện cấu trúc:

    • “A của B” → B的A

    • “A mà B thích” → B喜欢的A

d. Luyện nói và viết theo mô hình dựng ngược

  • Từ một câu tiếng Việt:

    • Xác định trung tâm ngữ trước

    • Gắn từng lớp định ngữ lên phía trước

  • Tập phản xạ đảo ngược khi nói và viết.

e. Tích hợp vào bài đọc – nói – viết

  • Khi đọc: Yêu cầu học sinh xác định trung tâm ngữ trong cụm định trung.

  • Khi viết: Bài tập yêu cầu sử dụng cụm định trung 2 tầng trở lên.

  • Khi nói: Khuyến khích học sinh mô tả sự vật, sự việc bằng cấu trúc định trung.

4. Kết luận

Việc dạy kết cấu định trung cho người Việt không chỉ là dạy cấu trúc, mà thực chất là huấn luyện lại hệ thống tư duy ngôn ngữ ngược chiều. Người học cần tập thói quen đặt điều phụ lên trước điều chính.

Đây là một quá trình thay đổi thói quen tư duy cú pháp, không thể nóng vội. Tuy nhiên, nếu giáo viên áp dụng phương pháp trực quan, có hệ thống, và lấy người học làm trung tâm, thì việc này hoàn toàn khả thi.